Današanja Srbija kao jedna od naslednica SFRJ, međutim, baštini tradiciju unitarizma u političkoj i centralizma u društveno-ekonomskoj i administativnoj ravni. Te dve kategorije unitarizam i centralizam ostaće konstanta dvovekovne srpske moderne političke istorije. Ako su ustanove mobe, seoskih opština i solidarnosti kao mogući oblici decentralizovane vlasti zatečeni u srbijanskom društvu sredinom XIX veka, bile ideal prvobitnih programskih načela mlade radikalne stranke formirane početkom osamdesetih godina tog istog stoleća, one su vrlo brzo od samih Pašičevih radikala bile izneverene neposredno po njihovom definitivnom instaliraju na vlasti. Naime, radikalske težnje za širokom lokalnom samoupravom koje su izvirale iz političkog i ekonomskog učenja Svetozara Markovića, a proisticale iz istorijskog i kulturnog nasleđa osmanske vladavine u Srbiji tokom više vekova, vrlo brzo su se

Protić i koju su činile per definitionem neprirodna koalicija Demokratske stranke Ljube Davidovića i Radikalna stranka Nikole Pašića, oštro kažnjavala pristalice decentralizacije državne vlasti, a Svetozar Pribićević, kao ministar unutrašnjih poslova, je čak naredio pritvaranje Stjepana Radića, vodećeg hrvatskog političara tog vremena i predsednika Hrvatske seljačke stranke, koji se otvoreno zalagao sa federalizaciju Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca. Kad tome dodamo i unitarnu politiku Dvora odnosno izrazito konzervativnu dinastiju Karđorđević, i Aleksandrovu teoriju o tzv. „integralnom jugoslovenstvu” koje je podrazumevalo ne istinsku Jugoslaviju nego Srboslaviju, onda postaje jasno koliko je pojam decentralizacije vlasti bivao stigmatzovan u tadašnjem monarhističkom režimu.
U novoj, Titovoj Jugoslaviji koja je federalizovana na teritorijalnom principu, odnosno na šest novoformiranih republika, činjeni su znatno veći napori da se vlast decentralizuje koliko god je to priroda jednopartijskog sistema dozvoljavala. Savezni Ustav iz 1974. kao i republički i dva pokrajinska Ustava, politički su decentralizovali zemlju na najširi mogući način unutar šest republika i dve autonomne pokrajine. Opštine u njima su dobile dotada najveće moguće ingerencije u pogledu vršenja svoje vlasti uključiv i fiskalnu.

Međutim, istinsko vršenje vlasti bilo je ograničeno monopolom partijske moći. Ništa se, naime, nije moglo činiti bez odluke Partije koja je postala transmisija svih oblika vlasti od opštinske, pokrajinske, republičke do savezne. Tek po donošenju odluka u najvišim partijskim organima one su mogle biti pretočene u odluke državnih, republičkih, pokrajinskih i opštinskih vlasti. Na taj način se derogirao proklamovani značaj decentralizacije vlasti i praktično ponavljala ona čuvena i vrlo duhovita rečenica Moše Pijade izgovorena više decenija unazad kako „mi vlast spuštamo, ali je ne ispuštamo”.
Miloševićeva Srbija predstavljala je istinski nazadak u odnosu na trendove decentralizacije. Ni opštine ni okruzi nemaju realnu moć da bilo šta učine za svoje građane, već direktno zavise od centralne vlasti. To je činjeno smišljeno kako bi se ni od koga kontrolisana vlast po svaku cenu očuvala.
Posle Petog oktobra malo šta je činjeno na planu istorijske rehabilitacije instituta decentralizacije vlasti. Rekli smo napred da je u pretpolitičkoj Srbiji postojala ta istorijska osnova na kojoj bi se mogao utemeljiti ovaj institut. Naprotiv, čini se i danas, da se decentralizacija smatra razbijanjem jedinstva Srbije. Prvi kabinet Vojislava Koštunice se zalagao za „regionalizam” ali samo su naivni mogli poverovati da ta ideja kod izrazitio nacionalno orijentisanih DSS-ideologa ima evropski karakter. Zapravo radilo se o tome da se putem regionalizacije Srbije zauvek istisne ideja o autonomiji Vojvodine odnosno da se na taj način razbije Vojvodina kao istorijska, društveno-ekonomska politička i kulturna celina. O Kosovu da i ne govorimo. „Regioni” Mlađana Dinkića, pak, nisu ništa drugo do političko sredstvo jedne minorne stanke da o(p)stane na vlasti po svaku cenu.
Da bi decentralizacija imala i poželjne demokratske efekte najvažnije je sledeće: da prema svojoj prirodi krug lokalnih poslova bude u izvornoj nadležnosti, a ne samo poslovi preneseni sa centralnih organa, pa da ostanu i dalje pod njihovom punom kontrolom u pogledu celishodnosti odluka, jer se kontrola zakonitosti odluka od strane viših organa podrazumeva; da podela nadležnosti bude zasnovana na pravnim temeljima, prvenstveno na Ustavu, a ne da bude plod puke političke volje, jer u ovom slučaju je i njeno trajanje neizvesno; i da se kroz te oblike ostvaruje samouprava tj. učešće stanovništva i drugih mogućih subjekata u upravljanju ili u biranju onih koji će upravljati i u donošenju odluka koje se tiču njihovog života u užoj zajednici. To je i praksa svih članica Evropske unije kroz istorijske varijetete ovih oblika, a regionalni oblici autonomije i međusobne povezanosti srodnih regiona su nešto što je nesumnjiva budućnost moderne Evrope. Srbija pre ili docnije takve primere mora slediti, ali isključivo bona fides i pro bono sua, a ne zbog međunarodne političke oportunosti, deklarativno i neiskreno.