Da li je srpska tranzicija samo povratak u kapitalizam ili i u monarhiju? 

Sudbina Republike

Postalo je već uobičajeno da se na kraju meseca novembra kao medijska tema potežu uspomene na 29. novembar i nekadašnje slavljenje Dana Republike. O Republici i njenom danu se govori kao o jugonostalgičkoj temi koja pripada prošlosti, o prazniku koji je demontiran zajedno sa državom SFRJ. Republika je u toj svesti pre svega “komunistička tvorevina” i vezuje se za ikonografiju pionirskih crvenih marama, borbenih pesama, praznovanja, neradnih dana, svinjokolja... To je i prilika da se novoistoričari i razni analitičari dohvate teme “nevinih žrtava komunističkog terora” prevaziđenog i neefikasnog socijalističkog režima, a u najboljem slučaju sa blagim podsmehom i samoironijom da se iskažu emocije prema idealizmu prošlih vremena.

Naravno da je Prva republika u Srbiji (ako se kao prva ne računa ona Užička) osim svog emancipatorskog karaktera na izlasku iz Drugog svetskog rata bila opterećena revolucionarnim zanosom i ideološkom ostrašćenošću komunističkih kadrova, koji su na samom početku vladavine počinili niz neprihvatljivih akata nasilja, zločina i revanšizma prema mnogim građanima privrženim monarhiji.
Ali, sve to nije valjan argumenat protiv Republike kao političke ideje koja je obeležila savremenu istoriju Evrope i sveta. Druga republika, u samostalnoj Srbiji, koja je trebala da ostvari unapređenje demokratije i oslobađanje od ideoloških okova, postala je tranzicioni oblik ne samo prelaska u kapitalizam, nego i povratka u monarhiju.

Strateško opredeljenje ovdašnje intelektualne elite po raspadu Jugoslavije bilo je uspostavljanje kontinuiteta sa onom Srbijom koja je postojala do 1918. godine – dakle monarhijom. Osim državnog grba, zastave i himne, masovno su preimenovane ulice i škole u imena kraljeva i vojvoda srpske vojske. Sin kralja Petra Drugog se uporno naziva prestolonaslednikom (kojeg prestola?) i zauzima značajno mesto u mnogim protokolarnim prilikama i medijskom praćenju. Dokumentarne emisije na televiziji, feljtoni u štampi, zabavni programi, prikazuju nekadašnju monarhiju i međuratni period u najlepšem svetlu.
Idealizacija monarhističkog perioda Jugoslavije falsifikuje stvarno društveno stanje tog vremena. Nije reč samo o političkim odnosima među udruženim narodima, zavođenje šestojanuarske diktature, progon komunista i svega što je bilo blisko idejema iz Saveza sovjetskih republika. Ono što se prećutkuje pred današnjim generacijama jesu ekonomsko-politički odnosi koji su davali karakter tom društvu. Ratni profiteri, monopolisti na čelu sa Krunom, korupcija i razni špekulanti na jednoj strani i bolesno društvo sa brojnim osiromašenim stanovništvom, zaostalim selom na drugoj, bili su stvarni uslov za raspad te države, bez obzira na spoljnopolitičke okolnosti. U tome treba tražiti razloge masovnog pristupanja stanovništva Srbije i cele Jugoslavije emancipatorskom pokretu koji su predvodili komunisti u toku Narodnooslobodilačkog rata i u periodu obnove i izgradnje zemlje.

Prilagođavanje prošlosti dnevno-političkim potrebama sadašnjosti postalo je unosan posao još početkom devedesetih, a prvoborci tog pravca bili su bivši perspektivni kadrovi Saveza komunista, bliski prijatelji i kumovi, Vojislav Šešelj i Vuk Drašković. Oni su se u potrazi za novom političkom formulom pomoću koje bi se domogli vlasti (čitaj: moći, uticaja i para), opredelili za četničko-monarhističku Srbiju. Ovakav izbor nije bio samo stvar uverenja i ideološkog opredeljenja, bila je to i trgovačka procena koja će roba u tom momentu imati bolju prođu na političkom tržištu Srbije.

Suviše je veliki spisak malih i velikih gadosti u falsifikovanju istorije nastalom iz navodnih ideoloških razloga. Među svim tim revizijama i lažima, treba izdvojiti ključnu temu koja jednom mora da se postavi u centar svih tema. To je tema istorijske sudbine Republike kao društvenog uređenja koje je posle izbora i proglašenja Ustavotvorne Skupštine 29. novembra 1945. godine, ustanovljeno usvajanjem Ustava, 31. januara 1946. godine. Nad sudbinom Republike imamo razloga da se zabrinemo iz više razloga. Ne samo formalnih, zbog zastave i grba Srbije sa monarhističkim obeležjima, zbog ukidanja državnog praznika Dana Republike, nego pre svega, zbog vladajućih odnosa u društvu i državi – nivoa demokratije i položaja javnih institucija, kao i vladajućih vrednosnih opredeljenja kod građana i javnih ličnosti, a pre svih kod političara.
Osnovnim načelima republikanske ideje – suverenitetu i ravnopravnosti građana i javnom interesu opšteg dobra, suprotstavljeni su uzurpacija vlasti, sebični interesi pojedinaca i grupa, i suverenitet koji dolazi od Boga (uz posredovanje Crkve). Bez obzira kako ovo društvo sebe nazivalo, i kako se u svom konstitutivnom aktu proglašavalo, vladajući odnosi manifestovani u društvenoj stvarnosti - nepoštovanje zakona, nerad javnih institucija i otvorena pljačka prethodnog svojinskog oblika – društvene imovine, ukazuju na oblik društvenog uređenja poznatog u prošlosti. Ali, ne misli se ovde na postojeće ustavne monarhije zapadne Evrope koje su usvojile načela republikanskih ideja kao civilizacijske tekovine. U skladu sa dubokim zahvatanjem u prošlost “vraćanja korenima”, “slavljenja Nemanjića” itd., postojeći društveni sistem podseća na feudalizam srednjeg veka u kojem su lokalni moćnici, feudalci, i njihova neograničena moć prema nižima od sebe merilo političke svrsishodnosti.
Nikakav opšti interes, nikakva res publica nije u glavama ovdašnjih političara, naprotiv, za njih je to glavna opasnost. Jedini “opšti interes” za koji oni znaju jeste srpski nacionalni interes, definisan tako da je Srbija već decenijama u sukobu ne samo sa svojim okruženjem, nego i sama sa sobom. Čak i kad se neki moćnik potrudi da ugodi građanima, on to čini kao lični poklon i pripisuje ličnim zaslugama, a ne kao obavezu, dužnost koju nalaže javna funkcija, od para iz budžeta koji pune svi građani. Ne postoji javni dijalog u kojem bi građani mogli da se izjašnjavaju šta je u njihovom interesu. Nema vidljivog napora da se građani elementarno obrazuju i razumeju razliku između društva u kojem je najveća vrednost opšti interes, u kojem demokratske institucije ne dozvoljavaju zloupotrebu vlasti, i društva u kojem vlada bezakonje i pravo jačeg (bogatijeg).