Republika - Glasilo gradjanskog samooslobadjanja

Peti je dan kako su naoružani ljudi, odjeveni u maskirne uniforme, s četničkim amblemima na kapama i odgovarajućom zlom pameću pod tim kapama, zaustavili brzi voz Beograd–Bar u stanici Štrpci, nadomak Priboja, i iz vagona na silu izvukli dvadesetak putnika, mahom Muslimana i odveli ih, kako zvaničnici uobičajeno kažu, u nepoznati pravac. Ova željeznička postaja je vrh rogčića bosanske teritorije zaboden u teritoriju Republike Srbije. Budući se sve zbilo na vrhu te teritorijalne igle bosanske, odnosno Republike Srpske, vlast Republike Srbije neće, zaboga, da se miješa u unutrašnje stvari susjedne države. Ne miješa se vlada Srbije iako je posrijedi napad na voz Republike Srbije, ne miješa se iako su iz tog voza odvedeni neznano kuda njeni državljani. Na zahtjev pribojskih Muslimana da se povodom otmice u Štrpcima održi vanredna sjednica Opštinske skupštine gradski zvaničnici su odgovorili da nema razloga da se saziva skupština, jer se događaj zbio na tuđoj teritoriji. Ta tuđa teritorija je na pragu Priboja, a među otetima ima i Pribojčana.
Počev od predsjednika Republike Srbije, Slobodana Miloševića, načelnika Generalštaba Vojske Jugoslavije, idući od te dvije institucije kaskadom vlasti Republike Srbije – sve do predsjednika Opštinske skupštine u Priboju – svima njima, sudeći po nehaju njihovom na događaj, kao da otmica ima dalekosežan značaj, utilitarni, naravno, pa se ne treba trsiti da se oteti spasu, otmičari pohvataju, da se nacionalšovinistima ubedljivo stavi do znanja da u Srbiji neće biti etničkog čišćenja. Nije bilo davno kad su nosioci bijelih orlova u ravnogorskom etnočistačkom zanosu srpskih zemalja – nije bilo davno (krajem oktobra prošle godine) kad su rodoljupci toga soja zaustavili u Mioču, u blizini Rudog autobus koji redovno odvozi na rad u Priboj radnike koji žive u Sjeverinu, izvukli iz autobusa oko dvadeset Muslimana i kamionom ih, preko teritorije Republike Srbije, po bijelom danu, ispred nosa srbijanske policije, vojnika i starješina Vojske Jugoslavije odvukli na teritoriju Republike Srpske. Odvukli ih – kuda drugo do na gubilište. I tada vlasti obje države srpske ćute i čekaju efekte proizvedenog straha – Sandžak masovno napušta ugroženi muslimanski živalj.
Zatucani nacionalšovinistički vjernici zaputili su se stopama ideoloških otaca sa Ravne gore koji, udruženom voljom antifašističkog svijeta, bijahu do nogu potučeni i osramoćeni na frontu moralne, političke i vojničke borbe.
Treba mi podsjetnik za ovo što zapisujem i zato ulazim u četnički arhiv. Tamo su mape autoportreta njihovih sa potpisima i neizbrisivim otiscima ručnih i nožnih prstiju ostavljenih za pouzdano saznavanje istorije.
Prvog januara 1943. major Zaharije Ostojić [alias Branko ili, šifrovan, 222] maršujući ka Neretvi sa Istaknutim dijelom Vrhovne komande, javlja načelniku Vrhovne komande, armijskom đeneralu Mihailoviću:»... treba pripremiti napad sa 4 strane radi definitivnelikvidacije Turaka u čajničkom srezu. Napad izvesti odmah posle Božića... čim se snage prikupe... Preko Muse [majora Fehima Musakadića] gledaću da među Turke unesem zabunu, da nas ne napadaju dok mi ne budemo gotovi. Pitanje muslimana moramo rešavati na razne načine u raznim krajevima. Sandžaklije se moraju klati, jer ako mi nećemo njih, oni će pokušati nas... Muslimani Vam šalju pozdravni telegram. Još su kod mene, i pišu rezoluciju [napisali je, 31. decembra 1942. izražavajući odanost kralju i otadžbini, Ismet Popović, Fehim Musakadić i Mustafa Pašić]. Pored ovog prijateljstva, ja istovremeno radim detaljan plan za uništenje Turaka u čajničkom srezu. Ovo bi bila vrlo interesantna složena operacija i trajala bi 4 dana. Molim da je odobrite. Branko«
Trećeg januara Draža Mihailović je ovlastio đeneralštabnog majora Zahariju Ostojića da u njegovo ime izda zapovijest komandantima Mileševskog i Drinskog korpusa i komandantu Durmitorske brigade da očiste Čajnički srez od Muslimana.
Na Badnji dan, 6. januara 1943, komandant Limsko-sandžačkih četničkih odreda major Pavle Đurišić piše đeneralu Mihailoviću:
»Čika Đoko [jedno od lažnih imena koje je Draža nadjenuo sebi],
Naročitih novosti nema. Operacije u srezu Bjelopoljskom otpočele su juče 5. ovog mjeseca u 12 časova i to prvo kod Rade Korde. Sve se izvodi tačno po planu. Rade je juče spalio 15 kuća, ubio 10 muslimana i 5 je sagorelo u kućama. Izvesna sela koja su uporište muslimana moraju se spaliti i to sam naredio.
Jutros tačno po planu otpočele su borbe na drugom sektoru... borba u s. Dubovo razvijala se u pravcu s. Korita takvom brzinom da su dva prva turska sela Jasen i Kostiće, a zatim i Zminjac za nepun sat pregaženi.
Jednom rečju uspeh je siguran, a kakav će biti rezultat u pogledu žrtava videćemo.«
Evo i rezultata. Desetog januara 1943, nakon petodnevnog etničkog čišćenja Bjelopoljskog sreza, major Pavle Đurišić napisaće armijskom đeneralu Dragoljubu Mihailoviću (Čika Đoki) ovaj izvještaj:
»Akcija na desnoj obali Lima u srezu Bjelopoljskom završena je. Ista je izvedena tačno po utvrđenom planu. Rezultat ove borbe je:
1) Potpuno su uništena sledeća muslimanska sela (Sekcije: Pljevlje, Sjenica, Peć i Kolašin):
– Voljevac, Gubovača, Radijelja, Ušanovići, Presečenik, Baturiće, Donji Vlah (sekcija Pljevlje), Mirovići, Solja, Radojeva Glava, Mediše, Pobretiće, Donja Kostenica, Stublo, Vrh, Zminjac, Šipovice, Negobratina, Osmanbegovo Selo, Dupljaci, Jasen, Kostiće, Kačevar, Ivanje, Godijevo, Žilići, Gornja Crnča, Gornji Rdulići, Vrba, Crhalja, Kradenik, Sipanje, Ličine (sekcija Sjenica – Peć)
– Ukupno 33 sela.
2) Žrtve: Muslimana boraca oko 400 (stotine)
Žena i dece oko......................... 1000.«
Dvadeset osmog januara 1943. major Ostojić depešom đeneralu Draži Mihailoviću:
»Pavle je kod mene. Dogovaramo se o slobodnim akcijama u Bosni sa crnogorskim snagama... Udesićemo sa Pavlovim ljudima čišćenje cele Bosne... Slažem se da Musu [major Fehim Musakadić] postavimo za komandanta muslimanskih četničkih jedinica Jugoslovenske vojske. Musa mora postati najveća (muslimanska) veličina jer je Jugosloven i Srbin od glave do pete.«
Prvog februara 1943. Draža Mihailović, da bi podstakao surevnjivog (vojvodu od Kalinovika) majora Petra Baćovića (alias Ištvana) na etnočistačko takmičenje sa Pavlom Đurišićem, obavještava ga depešom:
»Pavle krenuo u pravcu Branka [majora Zaharija Ostojića, koji se, na čelu Isturenog dela Vrhovne komande, kreće ka Neretvi] i usput čisti sve pred sobom. Naša akcija ima zamah čišćenja cele Bosne.«
Marljivi manuelni graditelj etnički čiste Velike Srbije major Pavle Đurišić, oplijevivši temeljito Bjelopoljski srez, idući k Neretvi, usput, u dva-tri februarska dana 1943. čini rekordni pokolj muslimanskog življa u Sandžaku i dijelu istočne Bosne. Među svim zločinima počinjenim u Drugom svjetskom ratu na tlu Jugoslavije, mjerenim brojem ubijenih u dva dana, ovaj puta od 5. do 7. februara, zločin je nenadmašen. Autor njegov, komandant Limsko-sandžačkih četničkih odreda, 13. februara 1943. s ponosom izvještava naredbodavca, đenerala Dragoljuba Dražu Mihailovića (Čika Đoku) o učinjenom – S verom u Boga – za Kralja i Otadžbinu!:
»NAČELNIKU ŠTABA VRHOVNE KOMANDE
[armijskom đeneralu Dragoljubu Draži Mihailoviću]
Akcija u Pljevaljskom, Čajničkom i Fočanskom srezu protivu muslimana izvršena je.
Operacija je izvedena tačno po naređenju i izdatoj zapovesti. Napad je počeo u određeno vreme [5. februara prije svanuća]. Svi komandanti [1. odreda – kapetan Vojislav Lukačević, 2. odreda – major Andrija Vesković, 3. odreda – major Zdravko Kasalović i 4. odreda, kapetan Bajo Nikić], i jedinice izvršile su dobivene zadatke na opšte zadovoljstvo...
Naši odredi 7. ovog meseca u toku noći, već su izbili na r. Drinu, te su borbe zaključno sa tim danom bile uglavnom završene, a zatim je nastalo čišćenje oslobođene teritorije. Sva muslimanska sela u tri pomenuta sreza su potpuno spaljena tako da nijedan njihov dom nije ostao čitav...
Za vreme operacije se pristupilo potpunom uništavanju muslimanskog življa bez obzira na pol i godine starosti.
Žrtve. – Naše ukupne žrtve su bile 22 mrtva od kojih 2 nesretnim slučajem i 32 ranjena.
Kod muslimana oko 1.200 boraca i do 8.000 [osam hiljada] ostalih žrtava: žena, staraca i dece [ovu rečenicu podvukao je u originalu major Pavle Đurišić].«
Poslije dvije uzastopne zločinačke otmice, Muslimana, prva u Mioču, druga u Štrpcima, natenane, neometano, pred očima čuvara reda i mira Republike Srbije, pred takozvanim braniocima ustavnog poretka Jugoslavije a, bogme, i pred očima neuniformisanih i, u najmanju ruku, ravnodušnih građana tih rejona – poslije svega toga, čemu da se nadaju egzistencijalno ugroženi i, avaj, usamljeni sandžački Muslimani koji pamte četničke masovne sječe iz Drugog svjetskog rata i svjedoci su novih pogroma koje su nad njima započeli uniformisani, bradati, dobro naoružani nasljednici nepromjenljive ravnogorske ideologije i prakse.
Ostojić i Đurišić opet su među nama, no njima se ne suprotstavlja niko. Zato se narod srpski našao na optuženičkoj klupi. Osvetničkom, šovinističkom istrebljivačkom pohodu na Muslimane i Hrvate prvi su se 1941. oružjem suprotstavili Srbijanci, partizani Srbije. Zato su i mogli zadobiti i uživati puno povjerenje jugoslovenskih antifašista – od Bitolja do Maribora, od Ulcinja do Subotice.
Kako ovu drugu neometanu otmicu Muslimana shvatiti drukčije do kao prijeteći, radikalan šovinistički pritisak na sandžačke Muslimane da smjesta krenu u potragu za drugim staništem van granica SR Jugoslavije, prvenstveno izvan Srbije. I blokada Pljevalja sastavni je dio toga plana.
Juče su se u Saveznoj skupštini, kao na pokretnoj traci, smjenjivali za govornicom Šešeljevi poslanici. Kamera je zumirala, s vremena na vrijeme, glavu Čeka, Šešeljevog četničkog atamana iz Sandžaka. Koluta on očima i luta s njima po klupama poslaničkim, kao da traži i procjenjuje vratove nožu njegovom privlačne. Umjesto u zatvoru Čeko je u Saveznoj skupštini. On je član njenog odbora za odbranu otadžbine. Iz Čekovog operativnog rejona odvedeni su Muslimani.

Koristim se Politikom – dnevnikom voždove političke aktivnosti.
Šesnaestog marta Slobodan Milošević je u Priboju, u gradu u kojem Muslimani (poslije otmice njihovih sunarodnika u Sjeverinu i Štrpcima) žive na bijelom hljebu, izgovorio: »... Čim se taj događaj desio ja sam stupio u kontakt sa najodgovornijim političkim i vojnim funkcionerima u Republici Srpskoj. Dobio sam od njih čvrsto obećanje da će preduzeti sve da se zahtevi koje sam postavio realizuju.«
Prošlo je više od dvadeset dana od, kako ga Slobodan Milošević označi, »nesumnjivo velikog zločina«, a od »čvrstog obećanja« koje je on, navodno, isposlovao od srpskog vođstva sa Pala da će oteti biti vraćeni – samo muk, muk i muk. Muk s obje strane Drine.

Milošević je pokušao da zamajava Muslimane pričom da je obećanje koje je dobio od Karadžića garancija da se otetim ljudima neće ništa loše dogoditi. On im ne može ništa drugo ponuditi jer, po njemu, kao i po rezonovanju predsjednika opštine Priboj, sve se dogodilo na kratkim dionicama željezničke pruge i druma koji zalaze u teritoriju druge države koju, zaboga, Srbija ne smije povrijediti, postavljajući tamo svoje naoružane čuvare. Te dionice puteva na teritoriji su države koju Republika Srbija ne priznaje, jer u zvaničnom i nezvaničnom vokabularu njenom pominju se »Republika Srpska« i »Bivša Bosna i Hercegovina«. Ovu prvu zvanično nismo priznali, kao ni onu drugu, pa za Srbiju nema smetnje da te djelove puta čuva od napada drumskih razbojnika. Ako možemo zaustavljati konvoje humanitarne pomoći, valjda smo u stanju da zaustavimo naoružane bande da ne upadaju u naše vozove i autobuse i odvode građane Savezne Republike Jugoslavije da bi ih, skriveno od očiju, pobili izlazeći u susret svojoj nezasitoj šovinističkoj nasladi. Naše državno vođstvo laže kad kaže da je striktnim poštovanjem »tuđih«
		Bogoljub Arsenijević Maki - crteži iz zatvora

granica onemogućeno da zaštiti od pogibije svoje građane. Pohvalismo se, nedavno, kako smo, poslije muslimanskog artiljerijskog napada (kojeg nije bilo!) na Bajinu Baštu i Perućac, pogocima naših topova ne samo neutralisali muslimansku artiljeriju, postavljenu na vatrenim položajima izvan naše teritorije, na tlu BiH, već smo njihova oruđa, zajedno sa posadama, raskomadali. Ne vjerujem da bi se vlada na Palama žalila Savjetu bezbijednosti da je Srbija poslala svoje potjerne odrede za otmičarima.
Muslimani koji rade u FAP-u, u Priboju, idući iz svojih naselja na posao, moraju proći nešto puta na kojem ih Karadžićevi četnici love. Vojska Republike Srpske presrijeće i odvodi, a Srbija ništa pomoći ne može svojim ugrabljenim i odvedenim građanima jer nisu oteti na njenoj teritoriji. U procijepu između bosanskohercegovačkog srpstva i srbijanskog srpstva muslimani imaju osjećaj da su u žrvnju pa traže da na taj prostor dođu snage UN.
Šesnaestog marta predsjednik pribojske opštine priprijetio je: »Onima koji traže snage Unprofora poručujem da odu u bivšu BiH, pa neka tamo ispostavljaju zahtjeve međunarodnim institucijama na koja područja treba da rasporede snage Unprofora«. Kad je na pragu Priboja, u Štrpcima, bio zaustavljen voz i iz njega nasilno izvučeni putnici Muslimani, isti predsjednik, Popović, izjavio je da se to dogodilo na tuđoj teritoriji i da nema razloga da se saziva skupština opštine. Možda Popović drži da nije bilo razloga da se opštinska skupština bavi zlom sudbinom otetih i zbog toga što je među njima bilo svega pet Pribojčana.
I poslije drugog kidnapovanja Muslimana oni, ipak, ne bježe iz Priboja. Predsjednik opštine je valjda računao da će se to dogoditi odmah i masovno poslije etničkog čišćenja voza Beograd–Bar obavljenog na željezničkoj postaji Štrpci. I kad su Muslimani, umjesto da bježe iz Priboja i okoline, uputili poziv plavim šljemovima da dođu i da ih zaštite (kad to nije u stanju da čini vlast Republike Srbije – od pozornika do predsjednika Republike) – kad su ugroženi a nezaštićeni Muslimani zatražili pomoć UN, predsjednik pribojske opštine nije izdržao, doviknuo im je šta vlast, poslije svega, od njih očekuje: »Idite u Bosnu i Hercegovinu, kod Alije!«
Šesnaestog marta čitam u Politici:»... u ranim jutarnjim časovima, iz autobusa preduzeća ‘Raketa’, koji je saobraćao na relaciji Priboj–Manovića Polje (i prolazio delom bivše BiH) odvedena je veća grupa Srba, takođe Fapovih radnika«.
Pošto nije posrijedi otmica Muslimana pribojska vlast je dala objašnjenje za javnost da je riječ o Srbima iz Rudog i okoline, koji su ranije radili u Fapu i išli slobodno iz republike u republiku. Međutim, stvari su se izmijenile – oni su sada državljani jedne drukčije republike – Republike Srpske koja je u ratu, pa se više iz Ruda i okoline ne može ići na rad u Priboj, već negdje na front. Ti ljudi su nastavili da rade u Fapu i juče je, na teritoriji na kojoj nema lovostaja na ljude, »policija Vojske Republike Srpske« iz autobusa izvukla njih dvadesetak.
Politikin dopisnik iz Priboja, B. Pejović, završava informaciju o toj otmici ovako:
»Uz ovo objašnjenje, valja, međutim, dodati stav organa vlasti u Priboju, prema kome oni još nisu u stanju da bilo kome garantuju bezbedan prelazak preko teritorije Republike Srpske, niti je to njihova obaveza usled rata na tom području. Zbog toga svi, a naročito državljani bivše BiH, prilikom prelaska kroz tu teritoriju moraju sami brinuti za svoju bezbednost«.