O urbanitetu priobalja

Beograd na Dunavu, Srbija u Evropi

Zašto Beograd nije sišao na svoje reke? Istorija, predanja i mitovi ispredeni o nastanku gradova i civilizacija vezani su oko vode, od mesopotamskih prapočetaka pa do većine savremenih svetskih metropola koje su ulegle ne neke od obala. Oko vode kao izvora života, oko napora u organizaciji da se njene ćudi ukrote, pa do plovnog puta kao iskonske komunikacije. Što od davnina čini da prisustvo vode u gradu i oko grada duboko prožima civilizacijske kodove, podstiče estetski doživljaj, - podsećanja na tu činjenicu uputna su kada civilizacijski padovi zaprete zaboravom i dovedu do konfuznih vizija i kulturne dezorijentacije.
Nasleđe Beograda ne ukazuje baš na naklonosti svom prirodnom daru geografskog položaja, mesta susreta dveju velelepnih reka, o hidrofobiji grada mnogi su pisali, o pritajenom strahu koji grad sprečava da se opusti, pripitomi i rasprostre duž obale, da se nastani blisko liniji koja spaja vodu i kopno. Možda njegov genius loci (duh mesta) razdire kompleks nesigurnosti uvrežen istorijom kada je rušen 137 puta, i sputanost da se otvori, “debalkanizuje” i relaksirano približi ovom daru ovozemaljskom. Jedino se u Zemunu (oko restorana Šaran) spletom istorije urbano tkivo odista približilo reci, dok su kilometri obala ostajali bez pravog urbaniteta, dodatno u eri industrijalizacije zaposedani lučkim delatnostima, šljunkarama i skladištima. Sve je dodatno poduprto urbanističkim isključivostima modernista, negde više, a negde manje praksom tzv. zoniranja, grupisanjem i segregacijom delatnosti u funkcionalne zone, oznake odvajanja rada (navodno prljavog, profanog,) od grada (navodno čistog, svetog), što je značilo i od urbaniteta u prepletu gradskih pulsacija.

Rehabilitacija lučkih gradova

Svedoci smo diljem planete da priobalni gradovi bitno menjaju odnos prema obali, vidljive su promene u zonama koja smo navikli da nazivamo područjima lučkih postrojenja. Stare slike sa siluetama kranova sada sve više zarđalih, gde sfumato sivilo sada prelazi u braonkaste tonove, promenama logistike i uvođenjem novih tehnologija utovara i pretovara, bitno se menjaju u tzv. post-industrijskom ključu. Primeri su brojni (Beograd je svoje građane upoznao izložbom o transformaciji priobalja Barselone, a tu se nameću i Amsterdam, Antverpen, pa Londonski “doklands”, Liverpul, Bristol, Edinburg, Glazgov, urbanistička literatura puna je i primera iz SAD-a, Baltimora, Bostona i Njujorka itd., ne zaostaje ni Berlin sa rekom i kanalima, a daleke megagradove nadirućih ekonomija ni ne pominjemo)1 Primeri govore o promenama u ekonomiji, logistici, intermodalitetu, novim tehnologijama utovara i pretovara, kontejnerizaciji robno-transportnih centara, ali i sveukupnih stilova življenja, tranziciji ka višeslojnom urbanitetu, što je sve prouzrokovalo da područja oko lučkih postrojenja ukoliko su nepromenjena postaju neupotreblji-va, napuštana, ponekad i opasna.
Dakle sugerišući poželjnu promenu namene nazvanu urbanom rehabilitacijom (rekonstrukcijom, regeneracijom), označava se splet intervencija radi povećanja atraktivnosti područja promenjenim zahtevima novoga urbaniteta. Reč je o spletu urbanih intervencija koje u demokratsko-tržišnom kontekstu označavaju i uticaj inercije postojećeg, nasleđenog stanja razvrstanog prema stepenu amortizacije. Nove se investicije svrstavaju kao “braunfild” za razliku od “grinfild” investicija u netaknuto područje gde se počinje od “zelenog polja”. U većini slučajeva rehabilitacije zahtevaju se razne vrste prilagođavanja gde se kao upotrebna vrednost javljaju i stare četvrti koje čine atraktivnost za nove investicije, odnosno za lokaciju novih urbanih sadržaja i sa aspekta čiste ekonomije. Utilitarnost i isplativost već amortizovanih struktura čine da postojeći stari gradovi funkcionišu i nakon njihove amortizacije, generišući dalji rast, ostajući žižama okupljanja. Ova osobina urbanog rasta, (dodavanja, uvećavanja, aglomeracije, ekspanzije sistema), strukturalno povećava centralizujuće dejstvo starog centra, osobinom da amortizovana struktura i dalje proizvodi upotrebne vrednosti. Zavisno od prilagodljivosti pojedinih postojećih, nasleđenih urbanih struktura nastupajućim promenama, poneke stare gradske celine nastavljaju da budu žiže oko kojih se odvija urbani rast i u onim slučajevima kada su u pitanju mnogo veći sistemi. Međutim, nije redak slučaj da postojeće nasleđene urbane strukture, kao nekretnine, mogu da imaju i ograničavajuće dejstvo, što mora da podrazumeva i mogućnost prilagođavanja promenama. (u primeni je i kategorija "izdržljivosti" ili "upornosti" urbane forme izražena u prilagodljivosti promenjenim potrebama).

Tranzicija i investitorski urbanizam

prisvajaju atrakcije kulturne scene ostvarujući milione, istovremeno isplaćujući i potiskujući sadržaje koji su tu kulturnu scenu i atraktivnost stvorili. Nova osmišljenost kulturnog pejsaža time iskazuje kreativno uništavanje, institucionalnu preorijenataciju učesnika u procesu, kulturnih mecena, proizvođača i potrošača - mecene postaju uništivači. Kontradikcije investitorskog urbanizma su naširoko istraživane, analize procesa urbane rekonstrukcije skladne interesima investitora,
		Vijoslav Stanojčić, i. t. cunami

Dileme “grada na vodi“u području Luke Beograd

Spuštanje urbaniteta na evropski Dunav koje se nije dogodilo tokom moderne istorije, obeleženo je novim pokušajima u nedavnoj prošlosti, spletom okolnosti tranzicije podstaknuto očekivanim zaokretom strategije urbanog razvoja, ali sve bremenito i svojevrsnim kontroverzama. Tako je 200 hektara priobalja koje zvrji u mnogo gorem stanju nego opisana lučka postrojenja civilizovanoga sveta, postalo predmetom interesovanja, posebno u kampanji privatizacija u kontroverznim okvirima, dovodeći do toga da vodeću nit procesa čini privatizacija luke Beograd. Okolnosti nakaradne privatizacije (napomenimo, - u neregularnim uslovima rata, UN sankcija, bombardovanja itd..), iz strukturalno nerešenog odnosa poslovanja preduzeća i lokacijskih aspekata zemljišta na kojem se aktivnost obavlja (teorijski neeksplicitnog odnosa društvenog vremena i društvenog prostora), privatizacije nazvane burazersko-otimačko-lopovskom itd. Za razliku od transparentnih privatizacija sa jasnim modelima vaučerskog, prodajnog, dokapitalizujućeg itd.. modela u raznim komibinacijama, a kod nas usvojenog kombinovanog modela, nikada jasno ekspliciranog, u biti netransparentnog i “u mutljagu”, doveo je do konfliktih situacija iz kojih se teško naziru povoljni ishodi. Dobijene okolnosti da su vodeći akteri spleta privatizacionih radnji nosioci ogolelih špekulantskih aktivnosti, akteri kakvi u civilizovanom kontekstu teško da mogu da delaju, a takvi su zauzeli vodeću poziciju u ekspliciranju vizije silaska grada u priobalje, dovodeći ceo proces u stranputicu.
Jedina činjenica koja unosi nešto optimizma u viziju čini angažovanje dva vrhunska kreativna centra, dizajnerskih biroa Daniela Libeskinda, autora rehabilitacije donjeg Menhetna, i Jana Gela, autora popešačenog Kopenhagena, obojice sa biroima brojnih saradnika koji su sačinili studije mogućnosti razvoja. Svako na svoj način i u skladu sa odista najasavremenijim trendovima urbanog dizajna u svetu, rešenja sa detaljima i kategorijama realizacije nepostojećim u našem kontekstu. Jer kako realizovati predviđenih sedam gradskih čevrti specifičnih karakteristika sa održivim susedstvima, i posebnim je težištem stavljenim na kulturu, - predviđa se biblioteka i centar za performativne umetnosti, dosta kancelarijskog i prodajnog prostora, obrazovne univerzitetske i istraživačke pogodnosti, saobraćajna postrojenja, stanice i parkirališta, parkovi rekreacione i medicinske ustanove itd, predviđenom metodologijom sa posebnim uključivanjem kako peduzetnika tako i lokalnih zajednica u PARTNERSTVU sa lokalnim (gradskim i opštinskim vlastima) privatnim organizacijama i NVO. Veliki zahtevi, a poznajući konkretan kontekst za nas veoma udaljeni.

Pouke donjeg Menhetna i pitanja demokratizacije planiranja

	Milan Prodanović

1 Hoyle B. S., David Pinder, European port cities in transition, British Association for the Advancement of Science.
2 Marcuse Peter, The architectural competition for the World Trade Center site, CITY, VOL. 7, No. 1, APRIL2003