Čardak
Doslovno znači kiosk na četiri
svoda, zgrada na drvenim
stubovima (»Čardak mu je od trides’t
direka«). U pitanju je balkanski turcizam persijskog
porekla ( čar-četiri, taq-svod,
luk u graditeljstvu). Dalje, to je lijepa,
obično dvospratna kuća okružena bašćama,
dvorac, ljetnjikovac (»Na čardaku,
na visoku, / kraj džam pendžera«). Ovim imenom
nazivala se i velika soba na spratu, sa lijepim
vidikom, soba na kuli (U Mostaru bijela kula,
/ A na kuli bio čardak, / Na čardaku meki dušek«).
Pa pokriven balkon ili soba većih dimenzija,
a bez prozora. Čardak je bio sastavni deo većine
manastirskih konaka južne Srbije i Makedonije.
Služio je kao zaštita od žege, te se veći deo
leta život odvijao u
|
njemu. U Srbiji
se pod čardakom podrazumeva i sporedna
zgrada ili trem (doksat),kaoi
koš za kukuruz na stubovima (ponegde
i u Vojvodini). U leskovačkom govoru čardak
će dobiti i drukčija značenja; uz terasu
na spratu (»Nema više onija čardaci
na kuće, da se sedi i gleda«), to je i
postelja na stablu (»Ako pastir
napravi postelju na stablu, to nije tronj,
nego je čardak«), ali i drvo sa rakljom
za plastenje (»Idi iz štalu donesi
on’j čardak«). Pod čardakom se, najzad,
podrazumeva i stražarnica uz granicu
u Vojnoj Krajini, istovremeno signalna
postaja, iz koje se stanovništvu i vojnim
posadama javljala opasnost od neprijatelja.
Građena je na stupovima, gotovo
|
|
|
redovito od drva ili drugog otpornog materijala.
Prilaz u nju bio je ljestvama, koje su u slučaju
neposredne opasnosti stražari povlačili
u čardak. Imao je puškarnice u stijenama i u podu.
Izgradnja čardaka datira od vremena turskih prodiranja
u XVI i XVII st., a čitav sistem čardaka uz granicu,
koji su bili povezani međusobno i s pozadinom,
organiziran je u XVIII i XIX st. Ovi čardaci
su mnogo doprineli sigurnosti Vojne Krajine i
bili su u upotrebi sve do kraja 1873. godine.
I na turskoj granici je na sličan način bila organizovana
služba osmatranja.
Među Vukovim narodnim pričama nalazi se i lepa
bajka »Čardak ni na nebu ni na zemlji« (u savremenom
beogradskom žargonu to je naziv za soliter) .
Po narodnom verovanju čardak je bio stanište
zmajevima, vešticama, a ponekad i kraljevima.
I čardaklija – što
spada uz čardak (u pitanju jetur . prid .
skovannaovimprostorima),ima, takođe, više
značenja: velika soba na spratu sa dobrim
vidikom; vinova loza (koja se penje oko kuće);
graničar Vojne Krajine koji služi u čardaku,paotudai
nadimak Čardaklija (Petar
Novaković Čardaklija, diplomata ustaničke Srbije).
A čardaklijski je, dalje, ono
što pripada čardakliji (»O čokoću čardaklijskom«).
Čardak je nužno morao ostaviti
tragove i u toponomastici, najviše ih ima u Bosni
i Hercegovini, zatim u Crnoj Gori i Makedoniji
( Čardakovac, Čardaci,
Čardačani, Čardačane,
Čardak, Čardaklija,
čardačište).
Od nas treba
da su ovaj turcizam preuzeli
Mađari da bi,
negde u XVIII
veku, dobili svoju čuvenu
čardu ( krčma na drumu,
gostionica na mađarskoj pusti,javlja se i
u Vojvodini), a potom
čak i svoju narodnu
igru – čardaš.
U vreme Turaka čardaci su, osim
za odmor, služili i za razne sastanke i razgovore,
a u izvesnim mestima i kao uredi lokalnih esnafskih
i državnih organa. U savremenom turskom jeziku
to je drvored sa svodom; hodnik na
svod, arkada; hladnjak,
venjak, senica u vrtu,ali i provizorna
koliba na plaži,dok je asma čardagi
senica od vinove loze ili, kako
bi mi rekli, čardaklija.
 |
| |
Olga
Zirojević |
|
