Američka romansa

Bojan al Pinto-Brkić

Drugo veliko približavanje Srbije Sjedinjenim Državama u poslednjih sto godina dogodilo se nekako incidentalno. Pravi razlozi nisu poznati široj javnosti, a možda nisu poznati ni svim akterima tog istorijskog rapprochementa. Prvi put, posle sukoba jugoslovenskog rukovodstva sa Staljinovom koncepcijom komunističkog bloka 1948. i potpisivanja sporazuma o partnerstvu sa Grčkom i Turskom 1954, tada članicama NATO-a, bilo je jasno motivisano traženjem zaštite pod okriljem druge strane u hladnom ratu. Kasniji pokušaji balansiranja između Istoka i Zapada pokazali su se pogubnim ne samo za razvoj modernog demokratskog uređenja u Srbiji, nego i za spremnost njenih građana da prihvate neke od osnovnih civilizacijskih vrednosti, što je verovatno doprinelo zamajcu populističkih revolucija koje su dovele do krvavog raspada jugoslovenske federacije, ratnih zločina i pljačke koji su zapanjili svet i razaranja države u izvedbi Miloševićevog režima. Ako nismo ništa naučili iz istorije, ako naše elite odbijaju da prihvate ono što sledi iz različitih istraživanja, postoji ozbiljna opasnost da bismo u budućnosti mogli ponoviti greške koje bi anulirale sve napore da prevaziđemo posledice prevashodno moralnog pada, krize ljudskog u svakom građaninu u čije su ime preduzimani ratni pohodi.
Spirala nasilja nije prekinuta, niti su nedemokratske ideologije manje popularne danas. Oni koji veruju da je razlog velikog približavanja neki naš kredit ili specifičnost, da smo na neki način zadužili Ameriku, trebalo bi da razmisle o činjenicama i okolnostima još jednom. Da li je moguće da zemlja poput Srbije zaduži SAD, imajući u vidu razlike u veličini, snazi i uticaju na kretanja u globalnom okruženju? Pre nego što se predomisle i proglase sve to neminovnim istorijskim tokom - eto, nismo imali sreće sa prethodnim administracijama, ali se izborom Džordža W. Buša naša sreća promenila... - valja primetiti da "naša sreća" neprijatno koincidira sa iračkom krizom, u kojoj je Srbija prvo malo bila na strani Sadama Huseina, a zatim je pod pritiskom pristala da sve službene tajne građevinske i industrije oružja poveri Vašingtonu, da otvori dva vazdušna koridora za prelet aviona i da se uzdrži od priklanjanja antiratnoj opciji. Ne bi Kolin Pauel tek tako doleteo u zemlju u kojoj su upravo ubili premijera, koji je predvodio proreformski blok, zbog čega je uvedeno vanredno stanje, i rekao da je "oduševljen onim što je čuo od novih lidera".
U SAD već dugo vremena postoji razumevanje da je zapadni Balkan poslednja neuralgična tačka u Evropi. Američka podrška brojnim regionalnim i sub-regionalnim inicijativama najbolje svedoči o njenom interesu da se međusobno otuđeni i tragično posvađani balkanski narodi navedu da prihvate civilizacijske vrednosti kao temelje buduće stabilnosti regiona. Miloševićeva vladavina i njeni recidivi uticali su da Vašington, analogno svom pristupu u drugim kriznim ili potencijalno kriznim područjima, dođe do premise da je stabilizacija Srbije, ergo najveće zemlje, ključ stabilizacije čitavog zapadnog Balkana. Maks Singer i Aron Vislavski su u knjizi Zone mira, zone nestabilnosti početkom devedesetih definisali zone mira kao regije u kojima nijedna zemlja, niti njeni susedi, nema ekonomske, socijalne ili političke motive za destabilizaciju.