Pamuk
Ovaj turcizam, poznat kod nas već odavno, nedavno je, zahvaljujući turskom
nobelovcu Orhanu Pamuku, upoznao i ostatak sveta.
Kultura i upotreba pamuka razvila se i u novom i u starom svetu nezavisno
jedna od druge. Prve sigurne vesti o upotrebi pamuka u starom svetu potiču
iz Indije (oko 800. god. pre n. e.). Pominje ga i otac istorije Herodot
("Divlje drveće rađa nekom vrstom vune, koja je po kakvoći i izdržljivosti
bolja od ovčije, i od te vune s drveća prave Indusi sebi odela").
U antici su Grci i Rimljani uvozili pamučne tkanine kao luksuznu robu.
U VII veku n. e. ova tropska i suptropska biljka stigla je do Mesopotamije.
Tu su je, osvajajući Persiju, otkrili Arapi i doneli je u oblasti Mediterana
koje su bili osvojili. Na Siciliji se javlja u IX veku, a vek kasnije
i u Španiji. Pamuk je tada korišćen i za punjenje jastuka i madraca, ali
prvenstveno za proizvodnju tkanina, među kojima su bile i one mešane sa
svilom (muslin, na primer). I kao kod ostalih biljaka, pamuku su pripisivana
i lekovita svojstva. Zanimljivo je da su neki islamski asketi pamukom
punili uši da bi se zaštitili od akustičnih iskušenja.
Zapadni Evropljani upoznali su pamuk osvajajući Siciliju, a potom i muslimanske
oblasti Španije, kao i u vreme krstaških ratova.
U ranom srednjem veku pamučne tkanine stizale su u Zapadnu Evropu kao
retka luksuzna roba. Od XII veka, međutim, uvoze se, pre svega preko Venecije,
u većim količinama. I to sa istočnog Mediterana, gde započinje i njihova
proizvodnja. Tu su pravljene od pamuka i lana.
Arapska reč za pamuk je kutn (verovatno
od starog semitskog korena k-t-n), pa
se otuda u većini evropskih jezika pamuk naziva cot(t)on(e),
dok je reč pamuk na ove prostore stigla preko Turaka.
Tačnije, pamuk dolazi od pers. reči penbe
(-benbug-panbug-panbuk-pamuk).
Pod pamukom se u našem jeziku podrazumeva južna
biljka (iz por. slezova) od čijih se plodova dobija pamučno vlakno,
a zatim i pamučna vlakna od kojih se prave tekstilni
predmeti i vata. Postoje i izrazi mekan
kao pamuk - vrlo je mekana srca; ovijati
koga pamukom - vrlo nežno postupati s kim ("Ovijao je svoju
dragu jedinicu pamukom") i piti
(sisati, vaditi) kome
krv (dušu) na
pamuk - na fini način stalno, smišljeno mučiti, kinjiti koga ("Nama
ovdje piju dušu na pamuk").
Postoje i pridevi pamukli ("Pa obuče
pamukli košulju") i pamučan. Ovaj
drugi još znači (fig.) i koji je mekan kao pamuk
("Živi za nj i čeka na nj, mekana pamučna duša"). Tu je i pamuklija
(pokr.) - haljenak, obično muški, od kupovne
pamučne tkanine, odnosno gornja odeća
postavljena pamukom ("Imao je u pamukliji ušivena dva dukata").
Postoji i dem. pamuklica. Pamuklijaš
ili pamučar je zanatlija koji pravi pamučne odevne predmete, kao i trgovac
koji prodaje pamučnu robu. Pamučnenica je košulja lanom snovana, a pamukom
tkana. A pamučara je tvornica, fabrika pamučnih tkanina. Najzad,
pamuklija je još i vrsta jabuke, a pamučarka
vrsta breskve.
I da se ponovo vratimo Orhanu Pamuku. Otkud prezime Pamuk?
Pišući o svojoj porodici turski nobelovac kaže da priča počinje s babom
i dedom koji su "bili iz gradića Gordes u blizini Manise i poticali
(su) iz porodice Pamuk nazvane tako zato što su im kosa i ten bili i suviše
beli za taj kraj" (Istanbul, uspomene i
grad, Beograd 2006, 21).
|