Takmičenje na terenu postaje takmičenje među nacijama

SPORT KAO RAT DRUGIM SREDSTVIMA

Uloga koju je sport odigrao prilikom raspada Jugoslavije i incidenti koji se ponavljaju na sportskim takmičenjima nakon raspada u kojima se sastaju timovi iz Srbije i Hrvatske, kao i najnoviji incident na meču između fudbalskih reprezentacija Srbije i Albanije, govore nam o tome da sport i danas stoji u službi nacionalnih borbi.

Posle poraza Pruske kod Jene 1806. godine Napoleon osvaja rascepljene nemačke državice i tamo pokušava da oformi Rajnsku konfederaciju. U Nemačkoj dolazi do „provale“ nacionalizma. Filozof Fihte drži zapaljive Govore nemačkoj naciji, pesnik Hajnrih fon Klajst razmišlja o tome da Napoleona otruje arsenikom, a nemački nacionalista Ernst Moric Arnt u svom delu Duh vremena poručuje: „Jednodušnost srca neka bude vaša crkva, mržnja prema Francuzima vaša religija; sloboda i otadžbina vaše svetinje!“ Fridrih Ludvig Jan (1778-1852), istaknuti nemački gimnastički pedagog i teoretičar, razvija misao o potrebi fizičkog i moralnog preobražaja nemačke nacije. Ovaj otac nemačke gimnastike osniva nacionalistički orjentisani turnerski i sportski pokret (Turnvater), i u proleće 1811. izgrađuje prvo vežbalište u jednom manjem mestu pored Berlina. Za Jana, koji se kao doborovoljac 1813.godine borio protiv Francuza i koji je objavio čuvene proglase Nemačkom narodu i Pruska vojska Nemcima s one strane Labe, telesno vežbanje postaje sredstvo borbe protiv francuskog neprijatelja.

Jer, telesno vežbanje je sredstvo za zajedničko delovanje, a zajedničko delovanje mora biti patriotsko. Fizičko vežbanje mora se staviti u službu velikih nacionalnih ciljeva. Njegova knjiga Nemačka gimnastička veština objavljena 1816.godine ne samo da je doprinela širenju telesnog vežbanja na celokupnoj teritoriji Nemačke, nego je predstavljala temelj razvoja sportske gimnastike. Nije li time i sport nastavio da sledi imperativ stavljanja u službu velikih nacionalnih ciljeva?
Izgleda da Janova delatnost ukazuje na to da su fizičko vežbanje i savremeni sport od samog početka bili povezani sa proklamovanim interesima nacije. Ideolozi sporta na svaki način se trude da ospore ovu vezu. Obnavljač Olimijskih igara, francuski baron Pjer de Kuberten, autor je krilatice prema kojoj sport nema ništa s politikom. Iako je svojom praksom otvorene podrške nacističkom režimu prilikom održavanja Olimpijade u Berlinu 1936. godine pokazao da ta izreka predstavlja mrtvo slovo na papiru, njegova krilatica i dan danas predstavlja parolu koja se obilato koristi. Velike sportske organizacije i mediji masovnih komunikacija tu izreku su izdigli na nivo dogme koja ne sme da se dovede u pitanje. Osim toga, javni diskurs o sportu obiluje naracijom promocije sporta kao stvaralačke, plemenite i viteške aktivnosti koja se odvija prema principima fer pleja i predstavlja svojevrsni medijum uspostavljanja veza među ljudima, poštovanja drugog, multikulturalizma, itd.
Stvarnost govori nešto drugo. U julu 1969. godine fudbalska utakmica između El Salvadora i Hondurasa predstavljala je uvod u rat između ove dve zemlje. Nakon poraza Hondurasa u ovoj zemlji došlo je do nereda uperenih protiv salvadorskih radnika emigranata. Nakon što je desetine hiljada radnika proterano iz Hondurasa, vojska Salvadora izvršila je invaziju na Honduras. Uloga koju je sport odigrao prilikom raspada Jugoslavije i incidenti manjeg obima koji se ponavljaju na sportskim takmičenjima nakon raspada u kojima se sastaju timovi iz Srbije i Hrvatske, kao i najnoviji incident na meču između fudbalskih reprezentacija Srbije i Albanije, govore nam o tome da sport i danas stoji u službi nacionalnih borbi. Izgleda da je Janova koncepcija bliža istini od one Kubertenove. Da je zaista tako još pre pola veka uočio je Džordž Orvel. Kada je u decembru 1945. godine fudbalski klub Dinamo iz Moskve gostovao u Velikoj Britaniji i tamo odigrao četiri fudbalske utakmice, Džordž Orvel je u časopisu The Observer napisao tekst o negativnom uticaju takmičarskog sporta na zdravlje društva. Orvel kritikuje sve one koji govore o tome da sport stvara prijateljstvo među narodima. Utakmice koje je moskovski tim igrao na mini tureneji po Engleskoj pokazale su da se na sportskom terenu vodila ogorčena borba koju su pospešile reakcije navijača na tribinama koji su se pogrdnim rečima obraćali, kako ruskim igračima, tako i sudijama. Za Orvela, na međunarodnom nivou sport predstavlja samo mimikriju ratovanja, pri čemu se to mnogo više očitava kroz ponašanje sportske publike. Sportska publika na sportski teren projektuje celokupnu naciju i nacionalne interese. Takmičenje na terenu postaje takmičenje među nacijama. Za navijače trčanje, skakanje ili udaranje lopte predstavlja test nacionalne vrednosti.
Podsetimo se da je raspad Jugoslavije simbolički, a možda i konkretno, počeo na stadionu Maksimir. Utakmica između zagrebačkog Dinama i beogradske Crvene Zvezde prekinuta je zbog navijačkih sukoba na nacionalističkoj osnovi. Sve je kulminiralo ulaskom navijača na teren i sveopštom tučom. U sukobima na fudbalskom terenu učestvovali su i neki igrači, poput Zvonimira Bobana koji je nogom udario policajca. Nakon prestanka rata koji se vodio na prostorima bivše Jugoslavije, svaki takmičarski susret između srpskih i hrvatskih timova doživljava se kao nešto što prevazilazi značaj sporta. Na sportskom terenu nadmeću se srpska i hrvatska nacija u borbi za nacionalno dostojanstvo i ponos. Novi primer rata na fudbalskim terenima dogodio se u Beogradu na utakmici između fudbalera Srbije i Albanije. Kada je fudbalski reprezentativac Srbije Aleksandar Mitrović pokušao da uhvati zastavu Velike Albanije koja je na dronu letela iznad terena za igru, fudbaleri albanske nacionalne selekcije nasrnuli su na njega kako bi mu oduzeli zastavu. Srpski navijači uleteli su na teren i fudbalska utakmica pretovorila se u borbu za zastavu. Fudbalski teren pretvorio se u bojno polje. Samo zahvaljujući prisebnoj i dostojanstvenoj reakciji srpskih fudbalera izostala je eskalacija nasilja. Međutim, utakmica je poslužila za raspirivanje mržnje kod albanskih i srpskih nacionalista. Srbi na Kosovu postali su meta napada kosovskih Albanaca, dok su srpski nacionalisti u vojvođanskim gradovima počeli da pale pekare čiji su vlasnici Albanci.

Danilo Kiš je smatrao da  nacionalista nikad prosto ne može da govori o svom narodu i da se bori za svoju naciju, a da se pri tom negativno ne odredi prema drugoj naciji. „Nacionalizam je, dakle, prevashodno negativitet, nacionalizam je negativna kategorija duha, jer nacionalizam živi na poricanju ili od poricanja. Mi nismo ono što su oni. Mi smo pozitivan pol, oni negativan“. Za nacionalistu je bitno jedino to da bude bolji od pripadnika neke druge nacije koja je odabrana kao protivnička. Uloga sporta u nacionalističkim sukobima između srpskih i hrvatskih nacionalista, kao i borba za zastavu u koju su krenuli albanski fudbaleri na meču sa Srbijom, u okruženju izrazito neprijateljski nastrojenih srpskih navijača, predstavljaju potvrdu Kišove teze. Nacionalizam kao „negativna kategorija duha“ dejstvuje na sportskim terenima. Stadioni i sportski tereni supstituti su za borbu na bojnom polju! A katkad, kao što je to bio slučaj na stadionu Partizana 16. oktobra 2014, oni se i bukvalno pretvaraju u bojno polje. Klauzevic je govorio da politika predstavlja nastavak rata drugim sredstvima. A Orvel je definitivno bio u pravu. I sport je nastavak rata drugim sredstvima!

Milorad Gačević