Spor proces stvaranja postojanog geopolitičkog saveza zapadne Evrope i Rusije ima dugu istoriju, koja sporo sazreva. Ona se može pratiti unazad od posete Šarla de Gola Sovjetskom Savezu 1944. godine kada je potpisao francusko-sovjetski Sporazum o savezu i uzajamnoj pomoći. Bio je to način potvrđivanja centralne uloge Francuske u evropskoj politici i uspostavljanja distance prema saveznicima koji su se donekle protivili, prema SAD i Velikoj Britaniji. Za De Gola geopolitički interesi važniji su od ideoloških razlika.
Sledeći ključni momenat bio je nastojanje zapadnonemačkog socijaldemokratskog kancelara Vilija Branta oko tzv. Ostpolitik, otkad je došao na vlast 1969. godine. To je uključilo novi diplomatski detant sa Sovjetskim Savezom (kao i otvaranje komunikacija sa Istočnom Nemačkom).
Treći ključni momenat bio je velika debata kasnih 1970-ih i 1980-ih godina u vezi sa konstrukcijom gasovoda od Sovjetskog Saveza do zapadne Evrope, koju su podržale Nemačka, Francuska i, čak, Velika Britanija gospođe Tačer.
Četvrti ključni momenat bio je proklamacija sovjetskog premijera Mihaila Gorbačova 1987. o potrebi stvaranja »zajedničkog evropskog doma«.
Ono što je zajedničko svim ovim momentima je da su ih SAD sve videle ili kao dvosmislene predloge ili, u najgorem slučaju, kao inicijative koje potencijalno slabe njihove globalne interese.
Posle sloma Sovjetskog Saveza, Rusija pod Borisom Jeljcinom odložila je sve te ideje, dajući prioritet razvijanju tesnih odnosa sa SAD. Postkomunistički režimi u južnoj i centralnoj Evropi osetili su sve uočljivije znakove tešnjih odnosa zapadne Evrope i Rusije.
Kada je Vladimir Putin nasledio Jeljcina, ruska politika je oživela traganje za tešnjim odnosima sa zapadnom Evropom, a posebno sa Francuskom i Nemačkom. Izgledalo je da je ovo urodilo plodom februara 2003, kada su se tri zemlje odlučile za odbranu od pokušaja SAD i Velike Britanije da od Saveta bezbednosti UN dobiju saglasnost za invaziju Iraka. Ovaj put SAD su sasvim otvoreno ocenile ovu kolaboraciju kao neprijateljsku njihovim globalnim interesima.
Otada i pod svetskom pažnjom ti odnosi nastavili su da napreduju, uprkos tome što su SAD nastavile svoje neprijateljstvo šireći opšti strah i suprotstavljanje vlada nekada satelitskih država istočne i centralne Evrope.
Putin nastavlja da koristi mehanizam jednog od svojih najvećih aduta – izvor prirodnog

gasa Rusije – kao način konsolidovanja tih veza. Debata od 1990-ih godina vodila se o trasama novih masivnih gasovoda iz Rusije i centralne Azije do zapadne Evrope. Rusi su favorizovali ono što se zove Severni tok i Južni tok. Severni tok ide od Rusije kroz Baltičko more do Nemačke, zaobilazeći Ukrajinu, Belorusiju, Poljsku i baltičke države. Južni tok ide iz Rusije preko Crnog mora do Bugarske, a zatim se grana u dva kraka, od kojih se jedan nastavlja severozapadno kroz Srbiju, Mađarsku i Sloveniju do Austrije, a drugi

jugozapadno kroz Grčku i Jadransko more do Italije.
SAD su gurale projekat trećeg gasovoda, nazvan Nabuko, koji ima za cilj da zaobiđe Rusiju, dobijanjem gasa iz Turkmenistana. On bi prolazio kroz Kaspijsko more do Azerbejdžana, a zatim nastavio kroz Gruziju, Tursku, Bugarsku, Rumuniju, Mađarsku do Austrije, a potom do Nemačke i Češke. Ali, pošto su zalihe gasa Turkmenistana ograničene, gas bi, u krajnjem slučaju, morao da dolazi iz Rusije, što umanjuje geopolitičku korisnost Nabuka.
U svakom slučaju, Putin, »majstor tempa« – kako ga zove Le Monde – krajem novembra je boravio u Parizu s namerom da potvrdi dogovor sa Francuskom o zajedničkoj saradnji na izgradnji Severnog i Južnog toka. Jedna od ključnih francuskih figura, Žerar Mestrale, rekao je da je »Rusija neizbežan partner budućnosti i Evrope«. Francuski predsednik Nikola Sarkozi pozvao je na stvaranje »prostora za zajedničku bezbednost« između Evrope i Rusije. To je isti onaj Sarkozi koji je u Vašingtonu zasut pohvalama kao najviše proamerički francuski predsednik od 1945. godine. Još jednom su geopolitički interesi važniji od ideoloških razlika.
Države centralne i istočne Evrope verovatno će se prestrojiti, zabrinute i prestrašene. Ali geopolitička realnost jeste da SAD sada mogu da urade vrlo malo da uspore nastupajuće veliko savezništvo.

Komentar br. 270, 1. decembar 2009.
Prevela Borka Đurić