Novi patriotizam, ili zločin u ime
"ljubavi"
Umesto šovinistickog laskanja
narodnoj taštini, treba oštrom
kritikom proceniti sposobnost, prava i moć svoje države i svoga
naroda.
J. Cvijić, Govori
i članci, I, Beograd 1921, str. 69
Upravo citirana poruka Jovana Cvijića, osnivača
antropogeografije u Srbiji, mogla bi se uzeti kao zaključak nezaključene
(nisu doneti zaključci) trodnevne rasprave u Centru za kulturnu dekontaminaciju,
u Beogradu, u kojoj su, pod naslovom "Novi patriotizam: levo,
desno, Istok, Zapad", od 12. do 14. aprila, učestvovali intelektualci,
ljudi iz nauke i kulture, iz Srbije i Evrope (nažalost, niko iz Crne
Gore, ukoliko se nema umu nečiji rodoslov) i jedan jedini sa "brdovitog
Balkana" (Fatos Lubonja, pisac iz Tirane). Konferencija je uspela
premda se, i u atmosferi na samoj konferenciji i u krajnjem utisku
koji su prisutni po njenom završetku poneli sa sobom, osetilo odsustvo
nekolicine koji nisu mogli da dođu: Đerđa Konrada, Radomira Konstantinovića,
Nebojše Medojevića, Vintile Mihailesku, Rastka Močnika, Nebojše Popova
i Jačeka Zakovskog.
Zamisao organizatora ove međunarodne konferencije bila je da se prvoga
dana rasprave definiše "novi patriotizam", tj. da se ukaže
na evoluciju značenjâ koja objašnjavaju sam pojam "patriotizam",
od njegovog nastanka u vreme Francuske revolucije pa do procesa tranzicije
koji se još bolno odvija u zemljama istočne i jugoistočne Evrope,
u kojima su doskora vladali komunistički, totalitarni režimi, i nad
kojima se, stvarno ili virtuelno, u poslednjoj deceniji prošloga veka
nadvijala opasnost rata, zločina i beznađa; da se drugoga dana osvrne
na iskustva nemačkog ujedinjenja kao na mogući obrazac za rešavanje
ozbiljnih problema sa kojima se suočavaju društva i države u tranziciji
(transition backlash) i da se, trećeg dana, cela rasprava kruniše
"umećem tranzicije", tj. problemima tranzicije u kulturi,
odnosno kulture u tranziciji.
Na prvom panelu učestvovali su Goran Svilanović, ministar SCG za inostrane
poslove, Džerald Nagler, predsednik švedskog Helsinškog komiteta,
Adem Demaći, predsednik Odbora za toleranciju iz Prištine, Nenad Popović,
pisac i izdavač iz Zagreba, Ivan Vejvoda, Filip David, Ivan Čolović,
Gelert Tamas, pisac i novinar iz Švedske, Lena Anderson, član švedskog
PEN centra, te Mirko Đorđević i Obrad Savić. Niko od učesnika nije
bio siguran šta je to "novi patriotizam", a njihovi pokušaji
da ga definišu kretali su se od nečeg krajnje afirmativnog i poželjnog
do nečeg krajnje negativnog i neprihvatljivog. Polazeći od enciklopedijske
definicije patriotizma kao političke lojalnosti građana svojoj (nacionalnoj)
državi, tj. od svojevrsnog diskursa u ime nacije, suverenosti i države
(O. Savić), pod patriotizmom su podrazumevane različite stvari i pridavana
su mu različita značenja: za A. Demaćija reč je o, na ljudskom znanju,
ljudskim pravima i humanizmu zasnovanoj ljubavi prema domovini i njenim
građanima, za N. Popovića to je, u početku, kolektivna svest prožeta
kolektivnim vrednostima, a kasnije individualna kategorija sa sve
više negativnih primesa (patrioti-izdajnici), za I. Vejvodu reč je
o modernoj ideji izlaska osvešćenog pojedinca iz kolektiva i prihvatanju
realnosti, kako bi se ista bolje shvatila i uredila, za M. Đorđevića
to je ideologija nove desnice koja vrhuni u zločinu, što je potvrdio
i F. David tvrdnjom da se i postoktobarski (2000) patriotizam poziva
na stavove Justina Popovića, Nikolaja Velimirovića, Milana Nedića
i Dimitrija Ljotića. Ivan Čolović se osvrnuo na obračun policije sa
patriotima u uslovima vanrednog stanja u Srbiji, izrazivši nadu da
će u borbi sa organizovanim kriminalom policija iskoreniti patriotizam
iz Srbije, koji se u poslednje vreme hrani ljudskim mesom, pa je govor
o humanističkom patriotizmu isto što i govor o krokodilu vegetarijancu.
O nemačkom ujedinjenju kao istorijskom modelu denacifikacije, priznanja
zločina, pomirenja i evropskog koncepta oslobođenja i demokratizacije
nadahnuto su govorili Arne Rut, član švedskog Helsinškog odbora, Suzan
Najman, direktor Ajnštajn foruma iz Berlina, Monika Nagler, ex-predsednica
švedskog PEN centra, i Drinka Gojković. Slikovito predstavivši istoriju
Nemačke posle Drugog svetskog rata, ključne tačke sprovedene denacifikacije,
uključujući i pokajanje V. Branta zbog pogroma Jevreja, i rušenje
Berlinskog zida između dve posleratne Nemačke, panelisti su naglasili
da je reč o procesu koji još nije završen, da još ima jake nostalgije
za bivšom Istočnom Nemačkom, o čemu svedoči film "Zbogom Lenjine"
i da je "rušenje zida u glavi nešto mnogo trajnije od rušenja
betonskog (Berlinskog) zida" (Peter Šider).
Bilo je zadovoljstvo slušati jasna, kratka i precizna izlaganja, pri
tom zasnovana na podacima iz empirijskih istraživanja, o stanju tranzicije
u Srbiji (sami podaci ne odišu optimizmom), koja su prisutnima izložili
Slobodan Nakarada, Milko Štimac, Srđan Bogosavljević i (u oblasti
kulture) Jovan Ćirilov.
Kruna trodnevnog skupa bila je rasprava o prelamanju ispitivane pojave
u kulturi, koju su veoma uspelo i slikovito odradili Adolf Mušg, profesor
i član Akademije umetnosti iz Berlina, Hans-Georg Tenges, predstavnik
Gete instituta, Fatos Lubonja, pisac iz Tirane, i Laslo Vegel, književnik
iz Novog Sada, kojima je u velikoj meri pomogla Ljiljana Dufgran,
predsednica PEN centra iz Švedske, kao moderator (i Borka Pavićević,
Duška Anastasijević i Kristijan Helbah iz nemačke ambasade bili su
zapaženi kao inspirativni moderatori razgovora). Iz celine vođenih
razgovora, sudionicima i prisutnima, nametnuo se zaključak, koji de
facto i nije skiciran nakon rasprave, da
je "podela identiteta sa drugima", shvatanje slobode čoveka
kao "cilja, a ne kao sredstva", aktivno gostoprimstvo prema
"strancima" i odgovornost za druge osnov evropske kulture
i slobode.
